آشنایی با خواص تغذیه ای و درمانی گیاه اسفناج

اسفناج
* نام علمی : Spinacia oleracea L

* نام انگلیسی : Spinach

* خانواده غاز پایان : Chenopdiaceae

نام های رایج : اسفاناج , اسپاناخ , اسپناج

گیاهی از سر دسته تیره اسفناجیان, جزو دو لپه ای های بی برگ . دارای ساقه راست و شیار دار, با برگ های پهن و مثلثی شکل ,گل های آن خوشه ای, سبز رنگ و کوچک, دارای ۵ پرچم و ۵ کاسبرگ به هم چسبیده است.

اسفناج تازه حاوی مواد آلبومینوئیدی ، مواد چرب، مواد قندی ، لسیتین ، سکرتین، استات دوپتاس, کلروفیل , کاروتن , ساپونین , خصوصاً اکسالت ها می باشد. در تخم جوانه زده اسفناج و در جوانه های آن مقداری آنزیم های جنتیوبیاز , و سلوبیاز و لیکناز یافت می شود و ماده ای به نام اسپیناسین که ترشحات مربوط به هاضمه را تحریک می کند.
اسفناج همچنین دارای ویتامین های ( آ, ب, ث, د, کا )نیاسین ( ویتامین پ پ) و مواد معدنی و املاح مانند آهن، فسفات ، فسفر، ارسنیک، پتاسیم و کلسیم , مس, مواد ازته, کلرور سدیم, سلولز, ید، هیدروکربنه فولیک اسید , اسید فسفوریک , اکسالیک اسید می باشد. خواص و اثرات دارویی: طبع اسفناج بر اساس نظر حکمای طب سنتی کمی سرد و تر و تا حدی می توان گفت که نه گرم است و نه سرد، بلکه معتدل است.
اسفناج دارای خواص خون افزا, ملین طبع, سریع الهضم و برگرداننده ماده مرض, آنتی پلاگروز , جلا دهنده, مدر, تقویت کننده ترشحات معده و روده و لوزالمعده ( به دلیل داشتن سکرتین ) ، افزایش دهنده ترشحات صفرا ، تقویت کننده حرکات دودی شکل معده ، تقویت کننده اعصاب، و اسفناج پخته برای رفع سرفه های خشک، آسم ،گرفتگی صدا، یبوست، قولنج های کبدی، رماتیسم، نقرس و کمی ترشحات شیر معمول است. تخم آن جهت درد کبد، درد دل و درد سر نافع است.
برگ آن خنک کننده است و برای کاهش تب و ورم ریه و روده کوچک نافع است . تخم آن ملین، خنک کننده و برای ورم کبد و یرقان مفید است . اسفناج در موارد رفع سرفه های خشک ( اسفناج پخته ) ، آسم، رفع سردرد, دل درد, کمر درد, تب های حاد, التهاب و گواتر, رفع تشنگی, تقویت اعصاب ، گرفتگی صدا ، کم خونی دختران جوان، بیماری های حاد، بیماری های مقاوم پوست، اسکوربوت، یبوست، کمی ترشحات شیر ، قولنج های کبدی ، نقرس ، رماتیسم ، رفع لاغری ( ۲ تا ۵ گرم عصاره برگ تازه ) به کار می رود.
در موارد کم خونی و کمبود ویتامین ث (اسکوربوت) و بیماری های مقاوم پوست استفاده می گردد .
اسفناج رفع تشنگی می نماید و سریع الهضم تر از سایر سبزی هاست و برای درد گلو و ورم ملاز یا ورم لهات ( گوشت پاره ای که از وسط انتهای کام آویخته است و آن را اوولا نامند ) نافع است و آب تخم آن برای درد ناحیه قلب و درد احشا ( اعضای داخل شکم ) مفید است.
دارویی قدیمی برای سوءهاضمه است. شیره تازه آن برای جبران کمبود ویتامین ها استفاده می شود. نسخه: ۲ تا ۵ گرم از عصاره برگ تازه اسفناج را به عنوان داروی مناسب برای رفع کم خونی مورد استفاده قرار می دهند.
اسفناج یکی از سبزیجات بسیار مفید برای مبارزه با سرطان است . این سبزی خطر احتمال ابتلا به سرطان را پایین می آورد و در پیشگیری از آن مفید است.
به علت داشتن منیزیم تا حدودی جلوی پیشرفت سرطان را می گیرد، محرک کلیه ها بوده و کار و فعالیت آن ها را زیاد می کند. و به علت داشتن سکرتین اثر نیرو دهنده بر روی ترشحات معده، روده، لوزالمعده دارد. ترشحات صفرا را افزایش می دهد. و حرکات دودی شکل روده را تقویت می می کند.
یکی دیگر از خواص درمانی اسفناج در مورد بیماری قند است . افرادی که بیماری قند دارند ، بایستی در روز دو الی سه مرتبه اسفناج میل کنند. و یا مقداری اسفناج به صورت چای ، دم کرده، سپس کمی لیمو ترش به آن اضافه کنند و نیم ساعت قبل از غذا میل کنند.
در موارد کمبود ویتامین های آ ب ث د مصرف می شود. و به عنوان داروی اعصاب برای کسانی که کارهای فکری دارند توصیه می شود.
به علت پورین موجود در اسفناج ، افراد مبتلا به بیماری نقرس باید از خوردن آن پرهیز کنند. اسفناج به علت آهن و املاح معدنی موجود و مقدار بسیار ویتامین (ب ) ، به رشد موها و افرادی که کم خون هستند و بهترین غذا برای زنان باردار و کسانی که خون زیادی از آن ها دفع گردیده فوق العاده مفید است . و حتی یکی از سبزیجاتی است که تقویت کننده و برای کودکان مناسب است .اگر در خانواده افراد سالمند زندگی می کنند بایستی اسفناج را در غذای روزانه آن ها جای دهید. البته سعی کنید از اسفناج خام استفاده کنید (مانند کاهو در سالاد بریزید) زیرا این سبزی به قدری لطیف است که با جوشاندن یا پخت ، خواص آن از بین می رود. اگر رژیم غذایی دارید مبادا از خوردن اسفناج و تره غافل شوید .

خوب است به اسفناج و تره کمی لیمو ترش تازه بزنید و با دیگر سبزیجات سالادی مناسب میل فرمایید. مصرف اسفناج در تغذیه کودکان به عنوان غذای کامل دوره نقاهت ، رفع کم خونی و کم خونی دختران جوان ، بیماری های حاد، بیماری های مقاوم پوست، اسکوربوت توصیه شده است. اگر اسفناج را با جوانه ها مخلوط کنید از آن خواص بسیار خوبی بهره مند می شوید و می توانید آن را در دوران نقاهت بیمار استفاده کنید .
اسفناج که از سبزی های دارای رنگ سبز تیره , است, همراه با هویج در صدر لیست خوراکی های ضد سرطان جای دارد و طبق تحقیقات دانشمندان در کاهش نرخ ابتلای به سرطان موثر است, به خصوص در پیش گیری از سرطان کولون, سرطان رکتوم, سرطان معده, سرطان پروستات, و سرطان حنجره و حلق و سرطان مخاط رحم و سرطان گردن و مری و به ویژه سرطان ریه نقش والایی دارد. اسفناج را نباید برای بیماران مبتلا به ورم مفاصل و سنگ های صفراوی تجویز کرد، زیرا اکسالات آن کسالت بیماران را تشدید می کند.

برای رفع بند آمدن ادرار هنگامی که درد شروع می شود باید نیم فنجان اسفناج را به همان اندازه مخلوط با روغن بادام شیرین و یا روغن زیتون شده باشد مصرف گرد. آب اسفناج به علت دارا بودن املاح معدنی فراوان ، کلروفیل و آهن در تأمین عناصر معدنی و ضروری بدن، همچنین سازندگی خون، کمک مؤثر می نماید و از آن در رفع کم خونی ها می توان نتایج درمانی گرفت.

در تقویت بیماران در دوره نقاهت و در رفع خستگی های جسمانی و روحی اشخاص مسن و اطفال ، اثرات مفید ظاهر می کند. به علت وجود اکسالات ها و فسفات ها, برای بیماران نقرسی و رماتیسمی و ورم روده و معده و سنگ های صفراوی ضرر دارد و اسید اوریک و اوره و میزان فشار خون را افزایش می دهد, بنابر این اسفناج را باید با دارچین و روغن بادام بپزند و میل نمایند.

اسفناج یا اسپیناج گیاه بومی ایران است و از اوایل قرن اول میلادی کم کم به نقاط دیگر دنیا راه یافت. طوری که در تاریخ مسطور است اسفناج در قرن هفتم در چین و در قرن دوازدهم در اسپانیا کشت می شده است.

اسفناج، گیاهی است یک ساله، دارای ساقه ای راست، به ارتفاع نیم متر که برگ های آن پهن و نرم مثلثی شکل به رنگ سبز می باشد. اسفناج نسبت به سرمای زمستان مقاوم است.

دو نوع اسفناج وجود دارد که بنام پاییزه و بهاره نامیده می شود. اسفناج بهاره، در فصل بهار کاشته می شود و به اسفناج انگلیسی معروف است. نوع پاییزه آن که به خاک بسیار غنی احتیاج دارد، در پائیز کاشته می شود. گل های اسفناج به رنگ سبز کمرنگ می باشد.

اسفناج چون دارای مواد غذایی فراوانی است کشت آن امروز در تمام نقاط دنیا معمول است.

* ترکیبات شیمیایی :
اسفناج از نظر داشتن ویتامین B3 بسیار غنی است، بنابراین داروی مهمی برای برطرف کردن بیماری پلاگر است. پلاگر یک نوع بیماری است که به علت کمبود ویتامین B3 در بدن به وجود می آید و نشانه های آن شامل: ضعف بدن، تشنج، اختلال در دستگاه هاضمه و بوجود آمدن لکه های قرمز روی بدن است.

اسفناج مقدار زیادی آهن، کلسیم، سدیم، پتاسیم، ید، مس، منیزیم ، لسیتین ، کلروفیل ، کاروتن ، اسید اگزالیک و اسید ارسنیک دارد و به علت داشتن منیزیم، جلوی پیشرفت سرطان را می گیرد.
اسفناج از نظر داشتن ویتامین B3 بسیار غنی است، بنابراین داروی مهمی برای برطرف کردن بیماری پلاگر است.

* خواص غذایی و سلامتی :
برگ اسفناج از نظر طب قدیم ایران کمی سرد است و برخی عقیده دارند که متعادل است، یعنی نه سرد است و نه گرم.

۱) برگ اسفناج منبع غنی ویتامین A ، B3 ، C و آهن و پتاسیم می باشد.

۲) بدن را قلیایی می کند.

۳) خنک کننده است و برای پایین آوردن تب مفید است.

۴) ورم روده کوچک را رفع می کند.

۵) برای ورم ریه مفید است.

۶) ملین است و یبوست را برطرف می کند.

۷) برای لاغر شدن و کم کردن وزن مفید است.

۸ ) اسفناج به دلیل داشتن ماده ای بنام اسپیناسین، هضم غذا را تسریع می کند. این ماده باعث تحریک معده و ازدیاد ترشحات آن می شود.

۹) خوردن اسفناج پخته یا بورانی در رفع تشنگی موثر است.

۱۰) غرغره آب خام یا پخته ی اسفناج، برای از بین بردن ورم و درد گلو مفید است.

۱۱) برای رفع سرفه های خشک ،برگ اسفناج را با جو پوست کنده و روغن بادام بپزید و بخورید.

۱۲) آش اسفناج با گشنیز ، برای سردردهایی که ناشی از سوء هاضمه و اختلال دستگاه گوارش است، مفید می باشد.

۱۳) اگر آش اسفناج را با آب لیمو و سماق یا آب غوره بخورید، سردردهای ناشی از اختلال کیسه صفرا را برطرف می کند.

۱۴) خوردن اسفناج از سرطان جلوگیری می کند، مخصوصا در افرادی که به مصرف الکل و سیگار عادت دارند.

۱۵) تحقیقات دانشمندان نشان داده است که اسفناج در پیشگیری از سرطان روده بزرگ، معده، پروستات، ‌حنجره و رحم موثر است.

۱۶) اسفناج، کلسترول خون را پایین می آورد.

۱۷) بهترین دارو برای کسانی است که مبتلا به کم خونی هستند.

۱۸) اسفناج مانند جارو، روده بزرگ را تمیز می کند.

۱۹) ترشحات لوزالمعده را افزایش می دهد.

۲۰) اسفناج، سبزی مفیدی برای تقویت اعصاب است. اسفناج، تعداد گلبول های قرمز خون را افزایش می دهد، بنابراین بهترین دارو برای افراد مبتلا به کم خونی است.

۲۱) اسفناج پخته، برای رفع بیماری آسم و گرفتگی صدا بسیار موثر است.

۲۲) رماتیسم و نقرس را درمان می کند.

۲۳) برای زیاد کردن شیر در مادران شیرده موثر است.

۲۴) سابقا نوعی شربت از اسفناج تهیه می شد که در معالجه خونریزی ها و کم خونی از آن استفاده می کردند.

۲۵) تخم اسفناج ملین و خنک کننده است.

۲۶) تخم اسفناج برای برطرف کردن ورم کبد و یرقان مفید است.

۲۷) اسفناج، تعداد گلبول های قرمز خون را افزایش می دهد.

۲۸) اسفناج ،چون دارای کلروفیل است، عضلات روده را تحریک کرده و تخلیه مدفوع را آسان می کند.

۲۹) اسفناج اسیدیته ی خون را کم می کند و عضلات و استخوان ها را تقویت می نماید.

۳۰) رعشه و بوی بد دهان را از بین می برد.

۳۱) قوت غذایی اسفناج از سایر سبزی ها بیشتر است، مشروط بر اینکه آب آن را دور نریزید و از ساقه های نازک و نورسته ی آن در سالاد استفاده کنید.

۳۲) باعث افزایش اشتها به خصوص در کودکان می شود.

۳۳) برای معالجه کک و مک، اسفناج را در روغن زیتون قرار دهید و بعد روی صورت بگذارید.
* مضرات :
اسفناج بعلت داشتن اگزالات، برای بیماران مبتلا به ورم مفاصل و سنگ های کلیه و مثانه مناسب نیست. ضمنا افرادی که سرد مزاج هستند، باید اسفناج را با ادویه های گرم نظیر فلفل، دارچین، زنجبیل و هل میل نمایند.

نگهداری اسفناج :

در بعضی از سبزی‌ها مثل هویج و اسفناج، مقدار زیادی نیترات وجود دارد که در تماس با آلودگی میکروبی، تبدیل به نیتریت شده و با آمین‌ها و اسیدهای آمینه که از ترکیبات طبیعی مواد غذایی به شمار می‌آیند، ترکیبات سرطان زایی به نام نیتروزآمین‌ها را به وجود خواهند آورد . سرعت سنتز نیتروزآمین‌ها در منهای ۱۸ درجه سانتی گراد، که همان دمای فریزر است، مثل دمای ۵۰ درجه بوده و بسیار زیاد است
تمام این اتفاقات در شرایطی می‌افتد که آلودگی میکروبی وجود داشته باشد تا نیترات را به نیتریت احیا کند.
بنا بر این اسفناج و هویج را تازه مصرف کنید.اسفناج تازه را تا یک هفته در یخچال می توانید نگهداری کنید.

اگر می خواهید اسفناج را به مدت طولانی نگهداری کنید به روش زیر عمل نمایید :

اسفناجها را با آب سرد بشویید و ساقه های اضافی شان را جدا کنید .

بعد آنها را در آب جوش بریزید و به مدت یک دقیقه با حرارت بالا بجوشانید . سپس بلافاصله آنها را به مدت یک دقیقه زیر آب سرد بگیرید .

آب اضافی را کاملا بگیرید و بعد آنها را در یک سینی پهن کرده و به مدت ۳۰ دقیقه در فریزر قرار دهید .

اسفناجهای یخ زده را در کیسه فریزر ریخته و پس از درج نام و زمان شروع انجماد در فریزر قرار دهید و تا سه ماه با خیال راحت نگه دارید .